Er valt wat voor te zeggen dat Theo van Gogh ook na zijn dood ‘voortleeft’, gezien alle media-aandacht deze dagen. Theo’s biografie De bolle Gogh van Jaap Cohen is een pageturner en de op het boek gebaseerde documentaire De Hunkering zeer te bingen. Maar of het om 5 minuten gaat of 20 jaar, dood is nu eenmaal heel erg dood.
Theo ontmoette ik in mijn tijd als parlementair verslaggever bij dagblad Metro waar hij sinds 2003 – het zou zijn laatste worden – een column had. We hadden weleens contact over de omstandigheden rond de moord op Pim Fortuyn, waarvoor we een gedeelde interesse hadden en waarover Theo een film maakte. Een half jaar voor de terreuraanslag maakte ik voor de krant in het Amsterdamse Hilton een dubbelinterview met Theo en D66-fractievoorzitter Boris Dittrich. De twee hadden eerder die maand op een bijeenkomst met moslimactivist Dyab Abou Jahjah mot gekregen nadat Theo de Belg had uitgemaakt voor ‘pooier van de profeet’. Donderdagavond 16 september 2004 was ik getuige van dat bijkans magische debat op straat (georganiseerd door bleek later een toen nog onbekende Khaled Kasem). Twee maanden later was Theo dood, en zat ik met hoofdredacteur Jan Dijkgraaf op een inmiddels beveiligde redactie een artikel persklaar te maken over hoe de politie een stapel aangiften wegens bedreiging aan het adres van Theo en de krant had genegeerd en onderin een la had gestopt.
De gevoelige geest werd dit jaar na lezen en kijken van boek & docu niet verrast overvallen door vlagen van melancholie, gevolgd door een onvervuld verlangen; wat als de islamitische terrorist Mohammed Bouyeri Theo niet had afgemaakt? Op zijn 47e had Theo tweederde van zijn werkzaam leven (voor zover de pensioengerechtigde leeftijd hem interesseerde) achter de rug. Welke films, programma’s, series, boeken en columns had hij nog gemaakt en geschreven, in welke polemieken was hij verzeild geraakt en was hij een goede twitteraar geworden?
Niemand zal het weten want vandaag 20 jaar geleden stond Bouyeri met zijn pistool in de hand op de Amsterdamse Linnaeusstraat tegenover een geschokte ooggetuige van de moord. Toen zij uitriep: “Dit kan toch niet! Dit kun je toch niet maken!” antwoordde hij: “Dat kan ik wel, en dan weten jullie ook wat je te wachten staat.”
Mijn makker Bart Nijman ontdekte recent dat bij een van de vele herdenkingsbijeenkomsten dit weekeinde in Amsterdam (waar Theo’s islamkritiek overigens opvallend genegeerd wordt) ze zich ook afvragen hoe het zou zijn als Theo nog geleefd had en daarom dan maar woorden in zijn mond zijn gaan leggen. Een droef stemmende en buitengewoon smakeloze exercitie.
Twintig jaar later en helemaal na die kloeke biografie valt er weinig meer toe te voegen aan de kroniek van het leven van Theo. We weten nu alles en er komt nooit meer wat bij. Theo is dood, daar hoef je ook niks meer van te verwachten. Dat was buiten het algoritme van YouTube gerekend. Plotsklaps schotelde het deze week een interview met Rutger Hauer (ook al dood) voor dat Theo dertig jaar geleden maakte in opdracht van de NOS en het Filmfestival: de aan elkaar gewaagde regisseur/interviewer en de acteur samen in de zomer van 1994 in een bootje op de Friese meren. Een alleraardigst prettig gesprek.
